ماهیان زینتی و آکواریومی زنده رود

معرفی

حلزون های سیب یا اعضای خانواده آمپولاریده Ampullariidae را می توان در آب های شیرین بسیاری از مناطق گرمسیری در سراسر جهان یافت. اعضای این خانواده به چندین جنس تقسیم می شوند: جنس های Asolene, Felipponea, Marisa   و Pomacea  متعلق به آمریکای جنوبی، آمریکای مرکزی، جزایر دریای کارائیب و جنوب ایالات متحده آمریکا هستند، جنس های Afropomus, Lanistes    و Saulea  در آفریقا به سرمی برند و جنسPila  بومی هر دو قاره آسیا و آفریقاست. جالب است بدانید که چندین گونه از اعضای این خانواده هم راه خود را به عرصه تجارت آکواریوم باز کرده اند و به حیوانات خانگی محبوبی تبدیل شده اند. شاید ظاهر جذاب آنها و اندازه نسبتاً بزرگشان (بسته به گونه با قطر صدفی در حدود 5 تا 10 سانتیمتر) است که تا حد زیادی به موفقیت آنها کمک می کند اما با این حال و با وجود محبوبیتی که دارند، هنوز هم بسیاری تصورات و باورهای غلط، این جانوران را که به حلزون های اسرارآمیز نیز شهرت دارند، احاطه کرده است.

از جمله تصورات غلطی که درباره این جانوران رواج دارد، باور دوجنسی بودن آنهاست. مردم تصور می کنند تمامی حلزون ها دو جنسی هستند، اما حلزون های سیب دلیلی هستند بر این مدعا که همه حلزون ها چنین نیستند. در حقیقت حلزون های سیب تک جنسی اند یعنی هر کدام یا نر هستند و یا ماده و مردم زمانی اهمیت دانستن این مطلب را درک می کنند که قصد پرورش یا حتی قصد جلوگیری از تکثیر آنها را داشته باشند. متأسفانه تشخیص جنیست این حلزون ها آنهم صرفاً از روی ظاهرشان امری دشوار است، مگر اینکه در حال جفتگیری باشند و یا ماده در حال تخم گذاری مشاهده شود.

 

 

زیستگاه و انطباق

حلزون های سیب را در طیف گسترده ای از اکوسیستم ها از مرداب ها، باتلاق ها، خندق ها و تالاب ها گرفته تا دریاچه ها و رودخانه ها می توان یافت. اغلبِ آنها آب های راکد را به آب های متلاطم ترجیح می دهند و تنها چند گونه، خود را با شرایط زندگی در رودخانه هایی با جریان های قوی انطباق داده اند. 

ترکیب شش و آبشش در بدن حلزون های سیب، نشان دهنده انطباق آنها با شرایط زندگی در آب های فقیر از اکسیژن مثل باتلاق ها و آب های کم عمق است. بدون وجود شُش، آنها مجبور خواهند بود فقط به آبشش خود وابسته باشند که این امر می تواند توانــــــایی آنها را برای زنده ماندن به شدت کاهش دهد. همچنین ترکیب درپوش صدف (اپرکولوم) و شش، توانــــایی آنها را برای زندگی در دوره های خشکســــالی افزایش می دهد. این دوره های متناوب خشکسالی در فصول خشک در مناطق باتلاقی و تالاب های کوچک غیر معمول نیست. در این زمان، حلـــزون ها خودشان را داخل بستر مدفــــون می سازند و در حالی که درب صدفشـــــان را محکم بسته اند، به خواب تابستانی می روند. زمانی که شرایط به آنها اجازه فعالیت در تمام طول سال را بدهد (شرایطی بدون خشکسالی یا سرما)، آنها دیگر دچار رخوت نمی شوند و در تمام طول سال فعال هستند. درپوش صدف، علاوه بر محافظت از حلزون دربرابر خشکسالی، از جانور در برابر شکارچیان هم محافظت می نماید.

بسیاری از گونه ها، بخصوص اعضای جنس Pomacea که متعلق به آمریکای جنوبی هستند، یک ویژگی تشریحی قابل توجه دیگر هم دارند: سیفون تنفس. این اندام که از چین حفره جُبّه (نرمه قفـــایی) بوجود آمده، در سمت چپ سر قرار دارد و زمانی که استفـــاده نمی شود، به سختی دیده می شود اما زمانی که حلزون نیاز به تازه کردن هوای داخل شش خود داشته باشد، عضلاتی که در این چین قرار دارند منقبض می گردند و چین به ساختــــــاری لوله ای شکل و انعطاف پذیـــر تبدیل می شود که به حلزون این امکــــان را می دهد، مواقعی که زیر آب است از اکسیژن هوا تنفس نماید. تصور حضور پرندگان حلزون خوار در بیرون از آب، اهمیت وجود این اندام را هر چه بیشتر روشن می کند، چرا که با استفاده از این اندام، دیگر حلزون برای تجدید هوا نیازی به خروج از آب ندارد.

 

ویژگی بسیار قابل توجه دیگر حلزون های سیب، تخم های هوایی آنهاست. زمانی که وقتش فرا برسد، حلـــزون ماده آب را ترک می کند تا تخم هایش را روی ساقه گیاهی آبزی که از آب سربدرآورده، تنه یک درخت، سطح یک صخره یا هر شیء سخت دیگری بگذارد. این رفتار منحصر به فرد (تا به امروز) تنها در خانواده حلزون های سیب مشاهده شده است. با این حال، همه حلزون های سیب تخم هایشـــان را خارج از آب نمی گذارند، اعضــــای جنس های Asolene, Felipponea, Lanistes, Marisa و احتمالاً Afropomus  و  Sauleaتخم هایشان را در توده ای ژلاتینی و بر روی پوشش گیاهی، سنگ ها یا هر شیء دیگری درون آب می گذارند. 

 

 

گونه های معمول آکواریومی

شناسایی حلزون های سیب می تواند نکته مهمی باشد، چرا که عادات تغذیه ای در گونه های مختلف کمی متفاوت است. برای ساده کردن کل موضوع، می توان گفت که اگر جانور از فروشگاه حیوانات خانگی خریداری شده باشد، احتمالاً شما یک حلزون سیب اسرار آمیز یا عاجی با نام علمی Pomacea diffusa و یا حلزون سیب Pomacea canaliculata دارید و اگر حلزون، صدف تختی داشته باشد با قطری بیشتر از 2.5 سانتیمتر (با یا بدون نوارهای تیره)، شما صاحب یک حلزون شاخ قوچی غول پیکر با نام علمی Marisa cornuarietis هستید. البته این حلزون بخاطر ظاهر متفاوتش، همیشه به عنوان یک حلزون سیب شناخته نمی شود. گونه ای که کمتر رایج است اما گاهی می توان آن را در فروشگاه های آکواریومی (عمدتاً در ایالات متحده آمریکا) مشاهده کرد، گونه Pomacea paludosa  است که به حلزون سیب فلوریدا شهرت دارد.

در این بین، تنها حلـــــزون سیبی که مناسب تانک های گیاهی است حلزون Pomacea diffusa است، چرا که عمدتاً از مواد مرده و فاسد تغذیه می کند. این حلزون ها دندان های ضعیفی دارند و به همین دلیل قادر به بعلیدن و نابود کردن پوشش گیاهی زیبای آکواریوم شما نیستند.

  

 

از طریق راهنمای تصویری زیر، می توانید حلزون های سیب را بر اساس شکل صدفشان شناسایی کنید.

مهم: وقتی برای شناسایی حلزون هایتان آنها را با تصاویر مقایسه می کنید، گزینه رنگشان را نادیده بگیرید. حتی در یک گونه خاص هم تنوع زیادی از نظر رنگ بدن و صدف به چشم می خورد. (به عکس حلزون های سیب Pomacea diffusa  در بالا دقت کنید).

گاهی انواع دیگری از حلزون سیب هم وارد بازار فروش می شوند. در چنین مواردی، شناسایی آنها بسیار مشکل است.

 

 

 

نگهداری و تکثیر

 

محل زندگی

حلزون های سیب را می توان به راحتی در یک آکواریوم استاندارد ماهی نگهداری کرد، اما از آنجایی که بسیاری از آنها اشتهای زیادی برای خوردن گیاهان آبزی دارند، از نظر خیلی از افراد، برای نگهداری در آکواریوم انتخاب مناسبی نیستند. با این حال، همانطور که ذکر آن گذشت، گونه Pomacea diffusa یک استثنا است تا جایی که حتی اگر غذای کافی در دسترسش قرار نگیرد، در میان انبوهی از گیاهان آبزی هم از گرسنگی تلف خواهد شد. متأسفانه اکثر مردم، حتی آنهایی که در فروشگاه های حیوانات خانگی کار می کنند، از این تفاوت ها بی اطلاع هستند و تصور می کنند که تمام این حلزون ها برای پوشش گیاهی مضر هستند (این هم تصور غلط دیگری است که درباره این حلزون ها رواج دارد).

حلزون های سیب می توانند بدون هیچ مشکلی با هم و با بسیاری از ماهی ها در یک تانک زندگی کنند، اما بدیهی است که ماهیان حلزون خوار نباید در چنین تانکی حضور داشته باشند. همچنین بسیاری از ماهی ها سعی خواهند کرد شاخک های حلزون های سیب را گاز بگیرند، اما این امر مشکل ساز نیست، چرا که حلزون های سیب با نگهداشتن شاخک هایشان در زیر صدف، به سرعت خود را با این وضعیت وفق می دهند.

بطور کلی دست کم 10 لیتر آب برای هر حلزون متوسط جثه توصیه می شود. علاوه بر این، به یک درپوش هم  برای بستن درب تانک نیاز است تا به این شکل از فرار شبانه حلزون ها ممانعت شود و در غیر اینصورت، شما اولین کسی نیستید که حلزون خود را بر روی زمین پیدا می کنید! تخصیص فضایی خالی در حد چند سانتیمتر بین خط آب و درپوش تانک به منظور فراهم کردن هوای تازه برای حلزون ها ضروری است. با اینکه آنها علاوه بر شش دارای آبشش هم هستند، اگر این فضای خالی برایشان در نظر گرفته نشود غرق خواهند شد. در صورتی که کسی تمایل داشته باشد این حلزون ها را تکثیر کند، باید یک فضای خالی در حدود 10 سانتیمتر در بالای خط آب برای آنها فراهم نماید تا حلزون ها بتوانند در این فضا و روی شیشه تانک تخم گذاری کنند و درغیراینصورت، حلزون ها برای تخم گذاری در خارج از آب با مشکل مواجه خواهند شد.

کیفیت آب

حقیقت این است که کیفیت آب اهمیتی برای حلزون ها ندارد. آنها در آب های راکد، پر از مواد آلی فاسد و پوسیده و تقریباً فاقد اکسیژن بهتر از خیلی ماهی ها زندگی می کنند، اما عموماً تانک حلزون ها هم باید همانند تانک ماهی ها اداره شود (فیلتراسیون، تعویض منظم آب و ...).

با این حال، از آنجایی که حلزون ها برای ساخت صدف خود نیاز به کلسیم دارند، آب غنی از کلسیم (آب سخت) را ترجیح می دهند. برای حفاظت از صدف،  اسیدیته یا pH آب باید روی 7 (آب خنثی) یا بالاتر (قلیایی) نگهداشته شود. توجه به این نکته مهم است. اگر آب تانک خیلی سَبُک است، می توان غلظت کلسیم را با اضافه کردن پودر سنگ مرمر، سنگ آهک، صدف های دریایی و یا یکی از مکمل هایی که برای این منظور در فروشگاه های حیوانات خانگی عرضه می شوند، افزایش داد.

 

غذا

حلزون های سیب حیوانات بسیار سهل گیری هستند و تقریباً هر آنچه را که بتوانند خُرد و تکه کنند و در دهان بگذارند و خواهند خورد.

سبزیجاتی مثل خیـار، اسفناج، هویج و کاهو، غذای مخصوص ماهی، ماهی های مرده، حلزون های دیگر و تخم هایشان، جلبک، میگوی آب شور، همه و همه توسط حلزون ها خورده می شوند.

همانطور که قبلاً اشــاره کردیم، گونه Pomacea diffusa تنها از پوشش گیاهی نرم و مرده تغذیه می کند و بهتر است با غذاهای خشک مخصوص ماهی ها یا با سبزیجات پخته تغذیه شود. دقت کنید که آب تانک با ورود این غذاها آلوده نشود.

مقدار مواد غذایی که در اختیـــار حلــــزونها قرار می گیرد باید با نیـــاز آنها تناسب داشته باشد. در عمل به این معنی است که نباید بیشتر از اندازه ای که می توانند بخورند، به آنها غذا داد؛ به عبارت بهتر، غذادهی باید در اندازه ای انجام شود که حلزون ها بتوانند غذاهای داده شده را قبل از فاسد شدن در تانک بخورند. از آنجایی که حلزون های سیب مقدار زیادی میکروارگانیسم (ریزجاندار) برای کمک به هضم غذا در روده خود دارند، عجیب نیست که آب تانک با خروج این میکروارگانیسم ها به همراه مدفوع جانور کدر شود. این امر به خودی خود مشکل ساز نیست و حتی می تواند بعنوان منبع غذایی، مورد استفاده ماهی ها قرار بگیرد. فیلتراسیون خوب و محدود کردن عرضه مواد غذایی میتواند این عارضه جانبی را کاهش دهد.

 

 

درجه حرارت

از آنجایی که حلزون های سیب جانورانی گرمسیری هستند (بجز برخی جنس ها مثل Felipponea  و  Asolene که حلزون های حاشیه مناطق گرمسیری هستند یعنی بین مناطق گرمسیری و معتدل زندگی می کنند)، دمای آب باید بین 18 تا 28 درجه سانتیگراد باقی بماند.

فعالیت حلزون های سیب با دما افزایش می یابد و آنها در دمای 18 درجه تقریباً غیر فعال می شوند و این درحالیست که حرکات و فعالیت هایشان تنها در دمای 24 درجه و بالاتر مشاهده می شود. دما تنها بر میزان فعالیت حلزون ها تأثیر نمی گذارد، بلکه عامل مهمی است که سرعت چرخه زندگی آنها را نیز تعیین می کند. با افزایش دما، چرخه زندگی (تولد تا مرگ) از 4 سال (در دماهای پایین) به کمتر از یک سال کاهش می یابد، در حالی که نرخ تولید مثل افزایش پیدا می کند.

 

 

تولید مثل

تکثیر موفق حلزون های سیب به عوامل زیادی بستگی دارد.

اول از همه، به یک حلزون نر و یک حلزون ماده نیاز است و اینجاست که اولین مشکل بوجود می آید: از کجا بفهمیم که حلزون های ما نر و ماده هستند؟ متأسفانه مشاهده تفاوتهای بین دو جنس به سادگی امکان پذیر نیست و نیــاز به تمرین و ممارست دارد. برای سهولت کار بهتر است چندین حلــزون سیب را با هم نگهداری کنید تا به این شکل، شانس حضور هر دو جنس را افزایش دهید.

در قدم بعد، حلـــزون ها باید اقدام به جفتگیری نمایند و به تولید تخم بپردازند. دمای بالا و وفور مواد غذایی می تواند باعث تحریک آنها به اینکار شود. توجه داشته باشید که این امر می تواند زمان بر باشد و نیاز به کمی صبر و حوصله دارد. شرایط فصلی می تواند فعالیت های تولید مثلی آنها را تحت تأثیر قرار دهد.

به محض تکامل تخم ها، جنس ماده به قصد پیدا کردن محلی مناسب برای تخم گذاری، شبانه آب را ترک می کند. این محل مناسب در آکواریوم می تواند دیواره ها یا درپوش تانک باشد، در حالی که در محیط های طبیعی مثل حوض ها و تالاب ها آنها بر روی هر شیء در نزدیکی آب تخم گذاری می نمایند. ناگفته پیداست که حلزون ها به فضای کافی برای تخم گذاری در خارج از آب نیاز دارند.

 

 

تخم ها

تخم ها یک به یک گذاشته می شوند و در توده ای جامد به یکدیگر متصل می شوند. آنها در زمان گذاشته شدن نرم و شیری رنگ هستند، اما در عرض چند ساعت سخت تر می شوند. رنگ قطعی آنها (سفید، سبز، مایل به صورتی یا نارنجی روشن، بسته به گونه) بعد از یک تا دو روز هویدا می شود.

تخم ها باید مرطوب نگهداشته شوند، اما نه خیس و هرگز نباید با آب پوشیده شوند، چرا که این اتفاق باعث غرق بچه حلزون ها خواهد شد. حفظ رطوبت فضا در آکواریومی که دارای درپوش است، عموماً نباید مشکل باشد.

توجه داشته باشید که تمام انواع حلزون های سیب تخم های هوایی ندارند. برای مثال، حلزون شاخ قوچی غول پیکر Marisa cornuarietis  تخم هایش را در زیر آب و در توده ای ژلاتینی می گذارد.  

 

  

 

بچه حلزون ها

بعد از 2 تا 4 هفته (بسته به دما) زمان تولد بچه حلــــزون ها فرا می رسد. توده تخم ها تیره تر می شود و سرانجام حلـــزون های کوچک مسیر خروج خود را می خورند و راهی آب میشوند. از آنجایی که خیلی از ماهی ها، این حلزون های کوچک را می خورند، انتقال بچه حلزون ها به یک تانک مجزا می تواند ایده خوبی باشد. با توجه به اینکه گرفتن حلزونهای کوچک، بدون وارد کردن هیچ صدمه ای به آنها بسیار مشکل است، بهتر است توده تخم ها را قبل از تولد بچه ها به تانک دیگری منتقل نمایید: تخم ها و محلی را که به آن متصل شده اند مرطوب نمایید و کمی صبر کنید. سپس سعی کنید توده را بر روی سطح حرکت دهید تا زمانی که از سطح جدا شود. آنگاه آن را در تانک دیگری بر روی یک شیء شنــــاور قرار دهید. روش دیگر این است که تا زمان تولد بچه حلـزون ها صبر کنید و سپس بدون ترس از شکسته شدن توده تخم، آن را به محلی دیگر منتقل نمایید و روی یک شیء شنـــاور بگذارید یا اینکه توده تخم را به زیر آب ببرید و بین انگشتـــان خود بچرخانید تا بچه حلــــــزون ها از توده جدا و رها شوند. این روش اگر با دقت انجــام شود تعداد زیادی بچه حلزون سالم خواهید داشت.

در روزهــای اول پس از تولد، حلـــــــزون های کوچک از جلبک های نرم، پسماندها و بقــــایای غذایی تغذیه می کنند. چنین موادی همیشه در تانکهایی که به ثبــات رسیده اند یافت می شود، اما تانک های تازه راه اندازی شده می توانند فــاقد این مواد باشند، بنابراین یا تانک بچه حلـــزون ها را حداقل دو هفته قبل از تولد آنها برپا کنید و یا آنها را با غذای مخصوص ماهی ها تغذیه نمایید. بعد از یک تا دو هفته، بچه حلزون ها قادر خواهند بود همانند والدینشان غذا بخورند.

 

 

 

پرسش های متداول

 

آیا حلزون سیب می تواند در تانک من به آفت تبدیل شود؟

خیر، کنترل جمعیت حلزون های سیب در آکواریوم ها یا حوض ها نسبتاً آسان است. حلزون های بالغ به راحتی قابل مشاهده هستند. تخم ها هم کاملا در معرض دید قرار دارند، کافیست آنها را دور بریزید تا از ازدیاد جعمیتشان جلوگیری شود.

 

چقدر عمر می کنند؟

بسته به گونه جانور، دمای محیط و عوامل دیگر، انتظار می رود یک حلزون سیب از یک سال تا بیشتر از 4 سال عمر کند.

 

در حال حاضر حلزون من حدود یک روز است که در آب شناور است. آیا مرده یا چه اتفاقی برایش افتاده؟ چکار باید / می توانم انجام دهم؟

شناوری برای یک حلزون سیب (زمانی که هوای زیادی در ریه اش دارد) غیرمعمول نیست. همچنین برای یک حلــــــــزون سیب غیرمعمول نیست که چند روز یا  حتی چند هفته غیرفعـــال شود، بخصوص حلـــزون های مسن تر می توانند بسیار غیر فعال باشند. بنابراین شناوری حلزون لزوماً به این معنی نیست که حلزون مرده یا بیمار است. اما اگر حلزون بوی بدی گرفت یا بدنش خیلی سست شد، به راستی می تواند مرده باشد و باید سریعاً از تانک خارج شود.

 

 ماهی من دچار بیماری شده و من می خواهم آن را درمان کنم. آیا مواد شیمیایی می توانند به حلزون های من آسیب برسانند؟

اصل اساسی در مبارزه با بیماری ماهی این است که از مواد شیمیایی استفاده کنید که باعث از بین رفتن بیماری شوند، اما با توجه به تفاوت های عصبی / متابولیسمی بین موجودات زنده، هیچ گونه عوارض جانبی برای ماهی نداشته باشند.

با این حال، حلزون ها بیشترین مشارکت و مشابهت را با بسیاری از انگل ها دارند تا با ماهی ها که باعث واکنش آنها نسبت به مواد شیمیایی می شود. بنابراین توصیه شده که در چنین مواقعی، حلزون ها را در تانک دیگری قرنطینه کنید، مگر اینکه کاملاً مطمئن باشید محلولی که استفاده می کنید، حاوی مواد شیمیایی سمی برای حلزون نیست و از آنجایی که بسیاری از عوامل بیماری زا در خارج از بدن ماهی، بیشتر از چند روز زنده نمی مانند، با تعویض مکرر آب تانک قرنطینه، خطر ابتلا به عفونت مجدد از طریق معرفی دوباره حلزون به تانک اصلی  به حداقل می رسد.

انگل هایی که در چرخه زندگی شان از ماهی ها و حلزون ها بعنوان میزبان واسطه استفاده می کنند (بخصوص ماهی ها و  حلزون هایی که از وحش صید شده اند)، از این قاعده مستثنی هستند.

فهرست کوتاهی از برخی داروها و مواد شیمیایی که می توانند برای حلزون ها سمی و کُشنده باشند: 

-        داروی مالاکیت سبز (مالاشیت گرین) که برای درمان بیماری های ایک یا لکه سفید (سفیدک)، قارچ، وِلوِت و اودینیوم مورد استفاده قرار می گیرد. 

-        انواع آفت کش ها و حشره کش هایی که ترکیبی از اُرگانوفسفروس دارند مثل فرمالدئید، متریفونات، تریکلرفون و ... که برای از بین بردن عوامل بیماری زایی مثل کرم های قلابدار (کرم کبد)، کرم ها، سخت پوستان و شپش ها به کار برده می شوند.

-        متالدئید که به عنوان داروی مولوسیساید برای از بین بردن نرم تنان آفت بخصوص شکم پایان استفاده می شود. 

-        انواع داروهای محتوی مس که برای تک یاختگان و قارچ ها استعمال می شوند.

-        دی – اِن – بوتیل اکسید قلع که برای حذف کرم های انگل بخصوص کرم روده، ترماتودها، کرم های نواری و انواع دیگری از کرم ها استفاده می شود.

قبل از استفاده از هر نوع دارویی در آکواریوم، حتماً اطلاعات روی برچسب دارو را به دقت بخوانید و به هشدارهای آن توجه نمایید. معمولاً در کنار روش استعمال داروها، مضرات و خطرات آنها نیز عنوان شده است.

 

آیا حلزون ها قادر به شنیدن هر صدایی هستند؟

خیر، حلزون های سیب گوش ندارند و کاملاً  ناشنوا هستند.

 

آیا آنها می توانند ببینند؟

حلزون ها چشم هایی دارند که آنها را قادر می سازد محیط اطرافشان را ببینند، اما از بینایی آنها انتظار زیادی نداشته باشید. بینایی آنها آنقدر ضعیف است که تنها می تواند به آنها در پیدا کردن مکان های روشن و تاریک کمک کند.